آموزش سه تار دشوار نیست ، سه تار سازی ایرانی است که نوایی بسیار دل انگیز دارد برای اینکه با این ساز آشنا شده و بتوانیم آن را بیاموزیم مطلب زیر خواندنی خواهد بود. 
در کتب ساز شناسی ایرانی آمده است : سه‌تار از سازهای زهی و مضرابی موسیقی ایرانی است که با ناخن انگشت اشاره دست راست نواخته میشود. این ساز، دارای ۴ سیم از جنس فولاد و برنج است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده‌اند. سه‌تار دارای ۲۵ پردهٔ قابل حرکت از جنس روده‌ی حیوانات یا ابریشم است. صدای آن ظریف و تو دماغی و تا حدودی غمگین است و گستره صوتی آن از هنگامِ بمِ دو زیر خط حامل تا لا بمل بالای خط حامل و در نتیجه نزدیک به ۳ اکتاو است. برای آموزش سه تار، بهتر است شما با بهترین اساتید همراه باشید تا شما را به موسیقی ایرانی علاقه مند کنند و این ساز زیبا را با ظرافت به شما بیاموزند. هنگام آموزش سه تار باید درباره سه تار بسیار مطالعه نمایید تا با این ساز ایرانی آشنا شوید. سه تار پیشتر هم خانواده با سازهایی چون دوتار و تنبور بوده‌است و امروزه به تار بسیار نزدیکتر است. در موسیقی دستگاهی ایران استفاده از سه‌تار بسیار رواج دارد؛ گرچه بیشتر برای تک‌نوازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساز برای هر دستگاه کوک ویژه‌ای دارد ولی فاصله چهارم یا پنجم پایین رونده معمولاً بین سیم‌های اول و دوم ثابت است. نوازندگان سه تار برای اجرای آن، در حالت نشسته روی زمین یا صندلی، کاسه ساز را به صورت مورب و با زاویه ۴۵ درجه روی ران راست قرار داده و با سر انگشتان دست چپ روی پرده‌ها (دستان‌ها) روی دسته سه‌تار حرکت می‌کنند و با انگشت اشاره دست راست خود به سیمها ضربه می‌زنند. معمولاً برای نوازندگی فقط انگشتان اشاره، میانی، حلقه و در بعضی موارد انگشت کوچک دست چپ استفاده می‌شوند، اما در آثار استادان، استفاده از انگشت شست برای پرده گیری روی سیم بم نیز کاربرد دارد. در حین نوازندگی سه‌تار، می‌توان با زخمه زدن نزدیک به خرک، صدا را کمی زبر و خشن کرد؛ و با انجام این کار نزدیک به گلوی ساز، صدایی نرم و ملایم و اصطلاحاً پخته تر تولید میشود. در ساخت ساز سه تار از چوب (معمولاً گردو و توت) برای بدنه، صفحه و دسته و از فلز (برنج و فولاد) برای سیمها و از استخوان برای تزئینات دسته، شیطانک و گاهی اوقات سیم گیر استفاده میشود وقتی که درباره سه تار مطالعه می کنیم و یا آموزش سه تار را در برنامه خود قرار می دهیم باید درباره این ساز زیبا نیز کمی دانش داشته باشیم تا با آگاهی به آن بپردازیم. سه‌تار از خانواده تنبور است اما امروزه از نگاه روش نواختن و شکل دسته و تکنیک‌ها بسیار به تار نزدیک است. سه‌تار در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد که سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم‌زمان نواخته می‌شوند و مجموعهٔ آن دو را معمولاً سیم «بم» می‌نامند. با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن خان صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر به این ساز را درک کرده و سه‌تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند. این سیم از نظر تاریخی چهارمین سیمی است که روی ساز قرار گرفته، ولی در ترتیب قرارگیری سیمها از پایین به بالا سیم سوم است. سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است و به روایتی از ابوالحسن صبا این سیم را نخستین بار درویشی به نام مشتاق علی شاه به این ساز افزوده است. ساز سه تار به علت ویژگی صوتی خاص خود و صدای ظریفش، همواره مورد توجه صوفیان بوده‌است.
هنگام آموزش سه تار درخواهید یافت که این موسیقی نوایی بسیار دلنشین دارد و جذاب است سه تار دارای صدایی مخملین و ظریف بوده از آنجایی که که با کنار ناخن انگشت سبابه دست راست نواخته میشود، صدای ساز ارتباط مستقیمی با اعصاب و روان نوازنده پیدا می‌کند و از این رو سه تار را اغلب همدم اوقات تنهایی خوانده‌اند. اغلب شنوندگان، ساز سه تار را دارای لحن و نوای غمگینی احساس می‌کنند، اما نوازندگان معاصر موسیقی ایرانی در تلاش برای توسعه موسیقی مدرن و نوی ایران، آثاری آفریده‌اند که با حال و هوایی که تا دو دهه پیش از این ساز تصور می‌شد کاملاً متفاوت است.
برای آنان که به دنبال آموزش سه تار هستند مناسب است که درباره علت نام سه تار نیز بدانند تا دانش آنها در این باره بیش تر گردد سه تار در گذشته سه سیم (تار) داشته و اکنون چهار سیم دارد (البته سیم سوم و چهارم آن نزدیک به هم قرار دارند و هم‌زمان نواخته می‌شوند و مجموعه آن دو را معمولاً سیم «بم» می‌نامند). از این رو در واقع سه تار بوده که تغییر کرده و چهار تار شده است با گذشت زمان کسانی چون ابونصر فارابی، ابوعلی سینا، صفی الدین ارموی و از متأخران ابوالحسن صبا لزوم افزایش یک سیم دیگر (این سیم از نظر تاریخی سیم چهارم است ولی سیم سوم خوانده میشود) به این ساز را درک کرده و سه تارهای امروزی دارای چهار سیم هستند. سیم سوم سه تار به سیم مشتاق معروف است و به روایتی از ابوالحسن صبا این سیم را نخستین بار درویشی به نام مشتاق علیشاه به این ساز اضافه شده است سه تار دارای صدایی مخملین و ظریف بوده از آنجاییکه که با کنار ناخن انگشت سبابه دست راست نواخته میشود، صدای ساز ارتباط مستقیمی با اعصاب و روان نوازنده پیدا می‌کند و از این رو سه تار را اغلب همدم اوقات تنهایی و غم می‌دانند. میرزا عبدالله، درویش خان، ابوالحسن صبا، احمد عبادی، نور علی برومند، یوسف فروتن، سعید هرمزی، داریوش صفوت، جلال ذوالفنون، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، داریوش پیر نیاکان، عطا جنگوک، داریوش طلایی، کیوان ساکت، مسعود شعاری، حمید متبسم، کیهان کلهر، محمد فیروزی، کیا طبسیان، امیرحسین پورجوادی، قشنگ کامکار از جمله سه تار نوازان برجسته کشورمان هستند.
آموزش سه تار از سالیان دور وجود داشت و اساتید زیادی بدان پرداخته اند که در ادامه پیشگامان آموزش سه تار را برای شما تشریح می کنیم : هوشنگ ظریف به سال 1317 در تهران متولد شد و از کلاس پنجم ابتدایی وارد هنرستان موسیقی ملی شد که در آن دوره استاد روح الله خالقی مدیریت هنرستان را بر عهده داشت. او از میان سازها به "تار" بیش از همه نظر داشت. آن را انتخاب کرد و در کلاس موسی خان معروفی آموزش تار را شروع کرد. هوشنگ ظریف نوجوانی بیش نبود که جهت فراگیری موسیقی نزد استادانی مثل:موسی معروفی و علی اکبر شهنازی می رود و از محضر این اساتید کسب فیض کرد. در سال 1337از این هنرستان فارغ التحصیل شده در همین سال به استخدام وزارت فرهنگ و هنر به عنوان هنرآموز سرود و موسیقی در آمد. سپس مشغول تدریس و آموزش سه تار در سازمان پیش آهنگی ایران شد و در سازمان خدمات اجتماعی کشور با سمت هنرآموز موسیقی کشور به نابینایان مشغول شد. او در طول چهار سال دوره عالی را در هنرکده موسیقی گذراند و از محضر استاد علی اکبر شهنازی بهره برد. استاد ظریف از سال1342 به دعوت استاد حسین دهلوی تا سال 1359در هنرستان عالی موسیقی ملی به مدت 17سال به تدریس اشتغال و از سال 1361 استاد تار واحد موسیقی سازمان زرتشتیان ایران (فروهر) است. او استادی بی نظیر سه تار بود و در نوع خود بی بدیل می نواخت
استاد بزرگ سه تار استاد نی داوود که در آموزش سه تار بی نظیر بود او در خانواده ای موسیقی دوست ، در تهران چشم به جهان گشود. پدرش « بالا خان » نوازنده تنبک بود. مرتضی در سن پنج سالگی ، نزد خود با تار آشنا شد و با زحمت ، نواهایی از آن استخراج می کرد. پدرش به استعداد او پی برد و فرزند را نزد اساتید زمان به آموزش گذاشت. نخست نزد دو تن از تار نوازان گمنام به مدت کوتاه و نیز نزد میرزا حسینقلی ، بزرگترین استاد زمانه به شاگردی رفت. محیط خانواده نی داوود محیط آرامی آکنده از ساز و موسیقی بود به خصوص جوّ آن زمانه که خالی از هرگونه موسیقی مبتذل و وارداتی بود ، در پرورش ذوق وی سهم بسیاری داشت. نی داوود پس از گذران دوره ردیفهای میرزا ، نزد شاگرد او ، درویش خان رفت و کار خود را ادامه داد. نی داوود جوان بهترین و محبوب ترین شاگرد درویش شد و ضمن اتمام دوره ی کلاسهای وی ، سرپرستی قسمتی از اداره امور کلاس را بر عهده گرفت و طی سالها ، به دریافت سه مدال از دست درویش خان نائل شد. (مس ، نقره ، طلا) هنگامی که قصد دارید به آموزش سه تار بپردازید بهتر است کمی درباره اجزای آن نیز بدانید تا بهتر بتوانید بر این ساز مسلط شوید
نام سیم های سه تار که اهل فن آنها رو اوتار می نامند به شرح زیر است : سیم اول” حاد” یا سیم سفید از فولاد نازک به قطر تقریبی ۲۰ تا ۲۲ میکرون ( در حال حاضر با نت دو زیر خط حامل کوک می شه ) که به گوشی آخری روی دسته بسته می شود. سیم دوم ” زیر” یا سیم زرد یا قرمز از برنز نازک به قطر تقریبی ۲۳ تا ۲۵ میکرون ( در حال حاضر با نت سل زیر خط حامل کوک می شه ) که به گوشی روی دسته نزدیک شیطانک بسته می شود. سیم سوم” زنگ یا مشتاق” هست به رنگ سفید، از فولاد به قطر تقریبی ۲۰ تا ۲۲ میکرون ( این سیم در خور مایه آهنگ متغیر کوک می شه ) که به گوشی آخری بغل دسته بسته می شود. این سیم را میرزا محمد تربتی خراسانی ملقب به ” مشتاق علیشاه” در اوایل عهد قاجار اضافه نموده است. سیم چهارم ” بم” یا سیم زرد یا قرمز از برنز نازک به قطر تقریبی ۳۵ تا ۴۰ میکرون ( این سیم نیز در خور مایه آهنگ متغیر کوک می شود ) که به گوشی روی دسته بسته می شود.
کاسه به دو روش شناخته می شود : هنگام آموزش سه تار دقت کنید تا سازی مناسب خریداری نمایید تا بتوانید به خوبی سه تار را بیاموزید. یکی از موارد کاسه ساز است که مرغوبترین نوع آن از چوب توت است که بایستی بدون گره باشد و رگه های چوب در اطراف به موازات صفحه قرار گرفته و آبخوری چوب در ته کاسه باشد. ضخامت کاسه بین ۳ تا ۵ میلی است که بایستی در قسمت سیم گیر ضخیم و در قسمت های دیگر نازکتر و نیز طول کاسه در قسمت بالا در حدود ۲۵ و عمق آن ۹/۱۲ سانتی متر باشد. گلوی کاسه در حدود ۷ سانتی متر است که به دسته متصل میشود ( حدود ۷ سانتیمتر از کاسه باید باریک و تقریبا در ردیف دسته قرار بگیرد) قسمتی از گلوی کاسه، در حدود ۴ سانتی متر آن، به وسیله دسته پر می شود و ۳ سانتی متر آن خالی است. داخل کاسه باید صاف و بدون زواید باشد. عرض کاسه در حدود ۸/۱۳ سانتی متر میباشد. هنگام آموزش سه تار حتما درباره سه تار مطالعه کنید تا بدانید این ساز ایرانی چگونه رشد کرده تا به این مرحله رسیده است.
آموزش سه تار فقط نواختن نیست و خوب است کمی تئوری نیز درباره آن بدانیم دسته باید از چوبی انتخاب شود که حداکثر استحکام و حداقل وزن را داشته باشد که معمولا از چوب گردو استفاده می شود. روی دسته باید قدری محدب باشد. رنگی که برای دسته به کار می رود باید از جنسی باشد که در شرایط مختلف ایجاد چسبندگی نکرده جلای خود را نیز از دست ندهد. زاویه دسته نسبت به کاسه باید طوری باشد که وقتی خرک و سیمها روی ساز قرار گرفت، فاصله سیم با سطح زیر آن در ناحیه خرک و قسمت گلوی ساز، یکسان نباشد بلکه در ناحیه گلو حدود ۲ میلی متر سیم پایین تر از ناحیه خرک باشد. این موضوع در انتقال ارتعاشات به صفحه ساز اثر مهمی دارد.
مقالات زیادی درباره سه تار نوشته شده که شما می توانید با این مقالات آموزش سه تار را تکمیل تر کنید و بیش تر بیاموزید صفحه باید از چوب توت بدون گره که دارای رگه هایی ریز باشد انتخاب شود و رگه ها بایستی به موازات دسته قرار بگیرند ( یعنی به موازات سیم) چون رگه ها معمولا از ریز شروع و به تدریج درشت تر می شوند، بهتر است رگه های ریز در پایین و رگه های درشت در بالا باشند. ضخامت صفحه باید در وسط حدود ۲ میلی متر و در اطراف آن که به کاسه متصل می شه، حدود ۵/۰ میلی متر باشه. صفحه باید محدب بوده و قسمت وسطش از اطراف در حدود ۲ میلی متر بلند تر باشد.
خرک را معمولا از چوب شمشاد می سازند. طول خرک در قسمت بالا حدود ۴ سانتی متر است. خرک به شکل سه پایه ساخته می شه. پایه وسط به صورت منحنی یه که حداقل تماس را با صفحه دارد. زاویه های خرک بایستی به شکل منحنی در بیایند. ارتفاع خرک باید طوری باشد که در گلوی ساز فاصله سیم با قسمت زیر آن حدود ۵/۲ میلی متر باشد. شیارهایی روی خرک تعبیه می کنند که سیم در آنها قرار بگیرد که بایستی حداقل عمق را داشته باشند.
سیم گیر رو معمولا از شاخ بز کوهی می سازند که به شکل بیضی می باشد و ابعاد آن تاثیری در ساز ندارد، اندازه آن بسته به ذوق سازنده است، و باید طوری باشد که با ساز تناسب داشته باشد . طول سیم گیر مهم نیست ولی عرض آن که قرارگاه سیم می باشد، اهمیت دارد. عرض سیم گیر در حدود ۸ میلی متر بیشتر از عرض رویی آن هست ( منظور حداکثر عرض روی دسته است) تا سیم انحراف نداشته و فشار اضافی بر آن تحمیل نشود. قسمت بالای سیم گیر که سیمها را نگه می دارد ، بایستی به چهار قسمت مساوی تقسیم شود و این تقسیم به وسیله سه شکاف صورت می گیرد.
جنس شیطانک از عاج یا استخوان هست و گاهی از شاخ بز کوهی هم ساخته می شود و ممکن است آن رو از چوب هم بسازند . شیارهای شیطانک نیز مانند شیارهای خرک باید حداقل عمق را داشته باشند. ارتفاع شیطانک حداکثر ۵/۱ میلی متر هست. بالای شیطانک که محل موازنه سیم است ، باید طوری باشد که تماس سیم با شیطانک به حداقل برسد.
گوشی باید از چوب محکم ساخته شود. سر گوشی باید طوری باشه که براحتی در بین انگشتان قرار بگیرد و نیرو را منتقل کند. حالت گوشی در داخل حفره باید طوری باشد که هم راحت حرکت کند و هم در نقطه دلخواه محکم بایستد.
پرده باید ظریف و صاف و محکم باشد. در قسمت پایین دسته چون فاصله پرده ها کم می شود، بهتر است از پرده نازکتر استفاده شود. پرده قبل از شیطانک باید محکمتر از پرده های معمولی بسته شود. ضمنا دور و نزدیک بودن اون به شیطانک، در تنظیم صدای ساز موثر می باشد. نوازنده با تجربه خود میتواند جای مناسب آن را پیدا کند.
برای ایجاد صدای بهتر، چند سوراخ روی صفحه لازم است. معمولا ده سوراخ بر روی صفحه مشاهده می شود که یک سوراخ بزرگتر از بقیه است. شکل و نحوه استقرار سوراخها به سلیقه سازنده بستگی دارد. اکنون میتوانید با دید باز به سمت آموزش سه تار رفته و آموزش سه تار را شروع کنید.
