آموزش دف بدون داشتن اطلاعات و دانستن جزئیات آن تقریباً غیرممکن است.
دَفّ، یکی از سازهای کوبه ای در موسیقی ایرانی است که شامل حلقه‌ای چوبی است که پوست نازکی بر آن کشیده اند و با ضربه‌های انگشت می‌نوازند. این ساز از سازهای ضربی ایرانی شبیه به دایره ولی بزرگ‌تر از آن و با صدای بم تر است. در فرهنگ معین آمده است: دف (فارسی عربی،ترکی،آلبانیایی) همان دایره است ضمن این که این لفظ در مصر و آلبانی به طور کلی معنای دایره می دهد. در الجزایر ساز مخصوصی است با قاب چهارگوش که دارای دو پوست است و در پشت این پوست را از داخل چهار تار زهی کشیده اند. در نقش برجسته شکار گوزن در طاق بستان دو نوازنده یکی از سمت چپ نای یا سورنای می نوازد و دیگری ساز چهارگوشی در دست دارد که نوعی دف مربع شکل می باشد. شکل دست های نوازنده این ساز به گونه ای است که بیش از هر چیز موید این نظریه است که دف از دوره ی باستان مورد توجه بوده است.
این نوع دف یعنی دف چهارگوش هنوز هم در مصر و سوریه رواج دارد و قاب آن به شکل قاب خشت مالان است. در دایره المعارف فارسی مصاحب آمده است دف سازی است که اساسا عبارت است از قالبی که بر یک (و گاه) دو طرفش پوست کشیده شده است و با زدن به واسطه ی انگشتان یا تکان دادن آن نواخته می شود.
چنان که یاد شد دف چهار گوش در پیش از اسلام متداول بوده ولی در این روزگار نواختنش متروک شده است. در حال حاضر در بسیاری از ارکسترهای ایرانی دف یا دایره یکی از سازهای اصلی به شمار می آید. منحصرا در کردستان است که دف یا دایره به عنوان یک ساز مذهبی به کار می رود. آنان دف را با آهنگ مناجات برای حالت سماع یا جذبه می نوازند. صدای این ساز مثل دایره ولی هیجان انگیزتر است. وقار مخصوصی دارد که شنونده را به تفکر در عوالم رویا وامی دارد. این ساز چنانکه از کتابهای موسیقی و نوشته‌ها و اشعار بر میآید در دوره اسلامی ایران برای پشتیبانی از ساز و حفظ وزن به کار میرفته و رکن اصلی مجالس عیش و طرب و محافل اهل ذوق و عرفان بوده که قوالان هم با خواندن سرود و ترانه آن را به کار می‌بردند.
در کتابهای لغت در معنی دف یا دایره مینویسند: آن چنبری است از چوب که بر روی آن پوست کشند و بر چنبر آن حلقه‌ها آویزند. در قدیم برای آنکه طنین بهتری داشته باشد روی دف پوست آهو میکشیدند. در قدیم دف یا دایره کوچک را که چنبر آن از روی و برنج ساخته میشد خمک یا خمبک میگفتند. به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن هم خمبک یا خمبک میگفتند. دف یا دایره‌هایی هم بوده که بر چنبر آن زنگ تعبیه میکردند و مینواختند. زنگ های دف را جلاجل میگفتند.
در دوره اسلامی به کسانی که دف یا دایره مینواختند جلاجل زن میگفتند. چنانکه از کتابهای موسیقی و نوشته‌ها و اشعار بر میآید، در دوره اسلامی ایران، این ساز برای پشتیبانی از ساز و حفظ وزن به کار میرفته و رکن اصلی مجالس عیش و طرب و محافل اهل ذوق و عرفان بوده که قوالان هم با خواندن سرود و ترانه آن را به کار می‌بردند. در کتابهای لغت در معنی دف یا دایره مینویسند: آن چنبری است از چوب که بر روی آن پوست کشند و بر چنبر آن حلقه‌ها آویزند. در قدیم برای آنکه طنین بهتری داشته باشد روی دف پوست آهو میکشیدند.
در قدیم دف یا دایره کوچک را که چنبر آن از روی و برنج ساخته میشد خمک یا خمبک میگفتند. به دست زدن با وزن و به اصطلاح بشکن زدن هم خمک یا خمبک میگفتند. دف هایی هم بوده که بر چنبر آن زنگ تعبیه میکردند و مینواختند. زنگ‌های دف را جلاجل میگفتند. در دوره اسلامی به کسانی که دف یا دایره مینواختند جلاجل زن میگفتند. در ایران کهن جلاجل وسیله‌ای بیضی شکل و بزرگ بود که زنگ‌هایی بر آن می بستند و در جنگ‌ها به کار می‌بردند و ظاهراً صدای مهیبی داشته است. دف را که بر آن زنجیر تعبیه می‌کنند دف زنگی می‌گویند.
در دوران پیش از اسلام دف در موسیقی ایرانی و کردی حضور داشته بطوریکه رد پای ریتم‌های آن هنوز در موسیقی کردی وجود دارد، اما با ورود اسلام به دلیل حرام بودن موسیقی این ساز جهت بقای خود در خانقاه‌ها و تکایای کردستان بست نشست و برای بیش از ۱۳ قرن در خانقاه‌های کردستان همدم دراویش کردستان شد و با ذکر و سماء آنها آمیخته شد بطوریکه ذکرها در هر مقامی با ریتم خاص خود در دف همراه هستند و به عبارتی هر ذکری مقام خود را دارد که مقامهای دف نام دارند. مقامهای دف در طرایق کسنزانی و قادری و دیگر طرایق از ۷ تا ۱۰ مقام اصلی هستند. این بست نشینی دف تا سال ۱۳۵۳ ادامه داشت تا این که به اهتمام محمدرضا لطفی و با زحمات بیژن کامکار این بست به پایان رسیده و در این سال پس از قرن‌ها در اجراهای عمومی و در موسیقی غیر عرفانی استفاده شد. از این ساز در قاره آسیا بیش از مناطق دیگر جهان استفاده می‌کنند و هر کشوری به فراخور حال و هوای موسیقی خود، از آن استفاده می‌کنند. کاربرد دف به ویژه در خاورمیانه از سایر جا ها بیشتر است.
در کشورهای عربی همچون عربستان و عمان و کشورهای دیگری چون ترکیه، عراق و آذربایجان از جمله جاهاییست که دف رواج دارد. پس از آنکه تمبک مجلسی شد به تدریج جای دف را گرفت و از رونق دف کاست و دف را بیشتر در شهرهای کوچک و قصبات در مجالس عیش و سرور به کار می‌بردند، به ویژه در کردستان و آذربایجان بسیار متداول بود و نوازندگان ماهر داشت. در سال‌های اخیر دف نوازی در بیشتر شهرهای ایران رایج‌تر شده است و هنر آموزان به آموختن آن روی آورده‌اند. در کردستان و به ویژه در استان کردستان و استان کرمانشاه دف نوازی در میان مردم جایگاه خاصی دارد. رواج بسیار زیاد دف در کردستان به دلیل وجود آیین‌های عرفانی در این ناحیه است. پیروان طریقت قادریه و آیین یارسان از گروه‌هایی هستند که از این ساز در مراسم های عرفانی خود استفاده می‌کنند.
به همین خاطر بسیاری از مردم کردستان آشنایی مقدماتی با دف دارند. همچنین به دلیل حلال شمردن دف در دین اسلام پیروان سایر طریقت‌ها از جمله نقشبندیه از دف استفاده می‌کنند. مراسم های مولود خوانی از دیگر مراسم هایی است که مردم کردستان در آن دف نوازی می‌کنند. از نوازندگان صاحب سبک آن می‌توان بیژن کامکار و مسعود حبیبی را نام برد که استاد کامکار نقش به سزایی را در شخصیت دادن به این ساز در موسیقی اصیل ایرانی ایفا کرده است. کلاف اصلی دف، بدنه‌ای استوانه شکل و کوتاه از جنس چوب است که در یک طرف آن استوانه، پوست حیوانات یا پلاستیک کشیده شده است (بهترین نوع دف، با پوست حیوانات و در فصل بهار ساخته می‌شود). ابتدا و انتهای قاب اصلی با برش زاویه دار (اصطلاحاً برش فارسی) به هم چسبیده می‌شوند و ضخامت یک سمت از کلاف با تراشیدن چوب کمتر شده و پوست با سریش روی این لبه می‌چسبد و با گل‌میخ محکم می‌شود.
ساختمان دف را می‌توان به اجزای زیر تقسیم کرد: برای آموزش دف خوب است که ساختار این ساز ایرانی را نیز بدانید تا بتوانید بر این ساز مشهور ایرانی تسلط پیدا کنید صرف آموزش های عملی دف کافی نیست و گاهی برای آموزش دف ضرورت دارد که شما مطالعه نمایید. تشکل از چنبری است از چوب بید که بر یک روی آن پوستی از بره کشند و آویزه هایی حلقه مانند از داخل بر جدار دایره ی چوبی کشند. به کف دست گیرند و به سر انگشتان با ضربه های موزون می نوازند. معلق نگاه داشتن دف در هوا هنگام نواختن به نحوی که در مواقع لازم با کف دست محافظت شود، نوازندگی آن را مشکل می نماید.
کمانه: حلقه ی چوبی دایره شکل به عرض ۵ تا ۷ و قطر دایره ۴۸ تا ۵۳ سانتی متر(ضخامت چوب یکسان نبود و بعضی مواقع ۱ تا ۳ میلی متر نیز می رسد). دهانه ی کاملا مدور موجب یکنواختی صدا می گردد.
شستی: فرورفتگی منحنی شکل. محل استقرار انگشت شست دست چپ بر روی لبه ی کمانه.
پوست: پوست کهنه ی بز با ضخامت یکسان و به رنگ یکسان (تگرگی با دانه نباشد) پوستی مناسب است (بهتر است آهکی نباشد) البته پوست آهو – میش – بز کوهی – ماهی نیز مرسوم بوده است.
گل میخ: برای حفظ پوست دف پونزهایی از برنج، مس، آهن در جداره ی بیرونی کمانه کوفته می شود.
قلاب: از آهن یا مس در جداره ی داخلی کمانه و محل اتصال حلقه هاست. فاصله ی هر قلاب از پوست در محدوده ی ۳.۵ و از فلاب مجاور ۳ سانتی متر است.
حلقه: از برنج و مس و گاهی آهن به قلاب های دیواره ی داخلی متصل است. چهار حلقه آویزه یک قلاب و قطر حلقه ۱.۵ سانتی متر است.
تسمه ی چرمی: برای جلوگیری از خستگی مچ های نوازنده در دف نوازی طولانی تسمه ی چرمی در قسمت داخلی کمانه وصل می شد.
اساتید زیادی برای آموزش دف ایران تلاش کرده اند و سعی کرده اند تا زندگی خود را صرف آموزش دف کنند.
پدر دف ایران مرحوم خلیفه میرزا آغه غوثی
خلیفه کریم صفوتی
استاد بیژن کامکار
اردشیر فهیمی
استاد مسعود حبیبی
آموزش دف در هر سنی ممکن است و شما در هر سنی می توانید دف بیاموزید . در سنین بالا نیز شما می توانید دف بیاموزید و این ساز زیبا جزیی از زندگی و تفریح شما باشد و می تواند در تقویت حافظه و توانایی های ذهنی، و هماهنگی چشم و دست نقش داشته باشد.
بهتر است برای آموزش دف همه روزه تلاش کنید و همه روزه تمرین داشته باشید و هرگز خسته نشوید. کسانی که قصد آموزش دف را دارند باید بدانند که یک شبه ممکن نیست و شما باید برای آموزش دف وقت بگذارید .
برای آموزش دف بهتر است مدرسی با تجربه و با حوصله پیدا کنید تا به شما آموزش های صحیح را بدهد و شما را در این مسیر موفق سازد، میتوانید بر ساز دف مسلط شوید.
برای آموزش دف باید دارای یک دف مناسب باشید تا بتوانید این ساز را بیاموزید برای آموزش دف و خرید دف حتما از مدرسین دف راهنمایی بخواهید.
دف خوب دارای نشانه هایی است که برای شما شرح می دهیم:
به طور کلی دو نوع دف وجود دارد:
1- دف های با پوست طبیعی یا به اختصار دف های پوستی
2- دف های با پوست مصنوعی یا همان دف های طلقی
غالبا دف های پوستی صدای بهتر و قیمت بالاتری در مقایسه با دف های طلقی دارند. با این وجود خرید آن را به هیچ وجه به مبتدیان توصیه نمی شود . دف هایی که به دلیل تجربه پایین در نگهداری، گرم کردن و نواختن آسیب دیده اند. ولی دف های طلقی به نسبت مقاوم ترند چرا که نیازی به گرم کردن نداشته و محیط بر آنها بی اثر است. البته آنچه بیان شد به معنای بی کیفیت بودن دف های طلقی نیست. اولین مسئله ای که در خرید دف باید به آن توجه داشت، این است که شکل آن دایره کامل باشد. بسیاری از دف ها حالتی بیضی مانند دارند. در برخی از دف ها دیده می شود که برجستگی نامطلوبی در لبه در زیر پوست وجود دارد که مبین ساخت ضعیف سازنده است. غالبا دف های طلقی به دو رنگ سفید و قهوه ای یافت می شوند و طلق استفاده شده در این دف ها همان کاغذ کالک پلاستیکی است که معمولاً برای رسم نقشه های فنی مورد استفاده قرار می گیرد. این طلق ها سطحی مات دارند. چنانچه طلق دف مورد نظر شما سطحی صیقلی و براق داشت، از خرید آن اجتناب نمایید . به این سبب که طلق مذکور چیزی شبیه به طلق طبل هایی است که در ایام محرم استفاده می شود و برای دف مناسب نیستند. دف های طرح دار هم تنها برای دکور یا آویزان کردن روی دیوار مناسبند. اگر می خواهید دف را بنوازید بدانید که عموماً بدون طرحش صدای بهتری دارد. آموزش دف را با شور و اشتیاق و البته مطالعه آغاز کنید و هرگز از یادگیری آن خسته نشوید.
