پیانو یکی از سازهای صفحه‌کلیددار و مشهورترین آن‌ها است. صدای پیانو در اثر برخورد چکش‌هایی با سیم‌های فلزی آن در داخل جعبه چوبی تولید می‌شود. این چکش‌ها در اثر فشرده‌شدن کلیدها (کلاویه‌ها) به حرکت در می‌آیند. سیم‌های پیانو به صفحه‌ای موسوم به «صفحهٔ صدا» متصل شده‌اند که نقش تقویت‌کنندهٔ صدای آن‌ها را دارد.

پیانو به عنوان مادر سازها و کامل‌ترین ساز نیز شناخته می‌شود؛ علت نسبت دادن این لقب‌ها به این ساز آن است که پیانو قادر است محدودهٔ بسیار گسترده‌ای از اصوات را تولید کند در حالی که سایر سازهای اصیل موسیقی تنها بخشی از این محدودهٔ صدا را تولید می‌کنند. پیانو در شکل فعلی‌اش به طور معمول هفت اکتاو دارد و قادر به تولید فرکانس‌هایی از حدود ۲۰ تا ۵۰۰۰ هرتز می‌باشد، در حالی که در مقام مقایسه ساز ویولن تنها قادر به تولید کمتر از چهار اکتاو و بهترین خواننده‌ها تنها قادر به خواندن کمتر از سه اکتاو صدا هستند.

یانو به شکل مدرن را بارتولومئو کریستافوری در سال ۱۷۰۹ میلادی در شهر پادووای ایتالیا اختراع کرد.[۲][۳] قبل از اختراع پیانو از سازی قدیمی‌تر به نام هارپسیکورد (Harpsichord)استفاده می‌شد. تفاوت عمده و مهمی که پیانو با سازهای مشابه قبل از خودش داشت آن بود که در سازهای مشابه قبلی، شدت صدای حاصل از فشرده‌شدن یک کلاویه، مستقل از شدت ضربهٔ واردشده بر کلید، مقداری ثابت بود، اما در پیانو نوازنده قادر بود با ملایم ضربه‌زدن به کلیدها صدایی نرم‌تر ایجاد کند، یا با ضربات محکم‌تر صدایی درشت‌تر با پیانو تولید کند. همین ویژگی باعث شد که به سرعت پیانو مورد توجه آهنگسازان قرن هجدهم میلادی قرار بگیرد.
 

پیانو

سازی زهی، کوبه ای – کلاویه ای است که آن را استاد ایتالیایی کریستفر در فلورانس اختراع کرد.

ضربه بر روی سیم ها توسط چکش های کوچکی صورت می گیرد که مکانیزم آن را نیز بسیار پیچیده می کند. فشار قوی صدای قوی و فشار ضعیف صدای ضعیف تولید می کند.از همین جا اسم این ساز فورته پیانو به معنای قوی – ضعیف گردید. تغییرات قدرت و دینامیک صدا که به خواست نوازنده صورت می گیرد بی اندازه در پیشرفت موسیقی فورته پیانو موثر بوده است.محدوده صوتی آن کمی بیشتر از اکتاو است و از لحاظ وسعت میدان صدا و قابلیت های ویژه ی آن از برجسته ترین سازهای موسیقی است.

انواع پیانو

رویال(رویال بزرگ، رویال کنسرتی و رویال کوچک). در پیانوی رویال سیم ها به صورت افقی درون جعبه ی ساز قرار می گیرند.

پیانوی کابینی. در این پیانو که دارای اتاقک جمع تری است سیم ها به صورت عمودی جای می گیرد.

اجداد پیانو را باید کلاوسن و کلاویکورد دانست.در کلاوسن هر شستی به اهرمی متصل است که انتهای آن باریکه ی چوبی ای به صورت عمودی قرار گرفته و در قسمت بالایی آن قلمی به صورت قلاب وجود دارد که با فشار دادن کلاویه این قلم به سیم می خورد وسیم شروع به لرزش و در نتیجه تولید صدا می کند. اما دینامیک صدا با فشار قوی و یا ضعیفی که نوازنده به کلاویه وارد می کند،تغییر نمی کند.

در کلاوسن عموما دو ردیف کلاویه وجود دارد که یک ردیف تنها صدای فورته و ردیف دیگر تنها صدای خفیف یا آرام تولید می کند.

صدای کلاوسن بلوری و کمی خشک است، اما در کلاویکورد صدا بوسیله ی صفحه های فلزی تولید می شود.  کلاویکوردسازی است شستی دار متعلق به قرون پانزده تا هجده. این ساز متشکل است از جعبه ای مستطیل شکل که ردیف شستی های آن در ضلع درازتر قرار دارد و صفحه رزناتور که در طرف راست نوازنده و شستی ها قرار دارد.در امتداد هر شستی خرکی وجود دارد که ارتعاش سیم ها را به صفحه ی رزناتور منتقل می کند.وقتی نوازنده شستی را فشار می دهد اهرمی که به شستی وصل است از زیر به سیم برخورد وسبب ارتعاش سیم و در نتیجه تولید صدا می گردد.

صدای این ساز نرم تر و لطیف تر از کلاوسن است.ساختمان داخلی پیانوی امروزی نیزشبیه به ساختمان اجداد آن اما به صورت پیشرفته و پیچیده تراست.

 ساز پیانواز ساز های ارکستری نیست، اما گاهی برای مقاصد رنگی و افه های به خصوص در ارکستر به کار می رود.منطقه صوتی بالایی آن دارای صوتی درخشان و زنگ دار بوده،در حالی که نت های بم گاهی به خاطر کیفیت تاریک و تا حدی شبیه به گانگ برای افزودن قدرت کوبه ای و پر حجم به خط باس به خدمت گرفته می شود. منطقه صوتی وسط بیشتر از نظر رنگ خنثی است و کمتر در ارکستر جالب است. به علاوه استفاده از پیانو برای بخش های هارمونی میانی (منطقه صوتی وسط) به طرز نا خوشایندی یادآور استودیوها و سالن های ارکستری است که در آن اغلب ساز پیانو بخش های هورن ها، فاگوت ها و یا دیگر ساز های غایب درارکستر را اجرا می کند. همچنین به عنوان یک قاعده باید از بافت پر و بی قرار نوع نوشتن که تجسم کنسرتوهای دوره ی رمانتیک است پرهیز کرد. در ارکستر اجرایی ساده و قابل توجه و خیلی بیشتر موثر خواهد بود. در واقع نوشتن بخش هایی برای پیانو به عنوان یک ساز ارکستری هنگامی موفق است که تا حدی از الگوهای پیانویی مرسوم سلووار پرهیز کند.

باید تاکید شود پیانو را به ندرت در نوشتن قطعه ی ارکستری به کار می برند حتی در آثار دوره ی معاصر. هر گاه هم که به کار برود بهتر است به مقدار اندک همانند سازهای رنگین ویژه ی ارکستر باشد.

بهترین مثال استفاده از آن را در موسیقی مدرن می توان در سمفونی شماره پنج اثر پروکفیف و سمفونی شماره سه اثر کوپلند یافت.

سازهای شستی دار

پیانو،کلاوسن(هارپسیکورد)،ارگ وآکوردئون معروف ترین ساز های شستی دار هستند.

مجموعه شستی های این سازها نوازنده را قادر می کند تا چندین نت را همزمان، آسان و سریع بنوازد.این ویژگی مشترک، توجیهی بر قرار دادن این سازها_که از جهت های دیگر سراسر متفاوت با یکدیگرند_در یک خانواده است: پیانو و کلاوسن، سیم های مرتعش و ارگ ستونی از هوا در لوله های صوتی را برای پدید آوردن صدا به کار می گیرند.در ارکستر سنفونیک امروزی، گاه پیانو و به مقیاسی کمتر از آن ارگ،برای رنگ آمیزی به کار گرفته می شوند.تمام سازهای شستی دار به صورت تکنواز (سولو)نیز نواخته می شوند.

 در دو سده ی اخیر، شمار آثار برجسته ی ساخته شده برای پیانو بیش ازهرسازتکنواز دیگر بوده است.توانایی های اجرایی پیانو به گونه ای بی همتا متنوع و گسترده است. نوازنده ی پیانومی تواند همزمان چندین نت، ملودی و همراهی آن، را بنوازد. پیانو قادر به اجرای موسیقی در قلمرو پهناوری از اصوات است و هشتاد و هشت شستی آن پستره ای بیش از هفت اکتاو را می پوشاند. گستره ی دینامیکی پیانو نیز پهناور است و از صدایی نجوا گونه و ضعیف تا صداهای کوبنده و بسیار پر قدرت را در بر می گیرد. به سبب همین انعطاف دینامیکی،ایتالیایی ها آن را پیانو فورته(ملایم-قوی) نامیده اند.

هنگامی که انگشت پیانیست بر یک شستی ضربه می زند،یک چکش نمد پوش در برابر سیم مربوط به آن شستی به حرکت در می آید و به آن برخورد می کند. هر چه نیروی وارد بر شستی بیشتر باشد،ضربه ی چکش بر سیم و صدای پدید آمده قوی تر خواهد بود.هنگامی که پیانیست شستی را رها می کند،یک صدا گیر نمدی بر سیم فرو می آید تا آن را از نوسان باز دارد و صدا را قطع کند. سیم های فولادی پیانو بر قابی آهنی کشیده و محکم شده اند. زیر سیم ها صفحه ای چوبی قرار گرفته است که نوسان را تقویت می کند و به صدای ان ها رنگ می بخشد.

پیانو ب طور معمول سه پدال دارد. مهم ترین آن ها پدال نگه دارنده ی صدا در سمت راست است که نوازنده ی پیانو با استفاده از ان می تواند صداها را حتی هنگامی که شستی ها رها شده اند نیز تداوم بخشد. پدال تک سیم در سمت چپ که اغلب به عنوان پدال ملایم نیز شناخته می شود، صدا را هموار تر می کند و از شدت و قدرت آن می کاهد. پدال میانی پدال سوسته نوتو به ندرت به کار گرفته می شود( ودر واقع،اغلب پیانو های دیواری فاقد آن هستند)؛این پدال به نوازنده امکان می دهد که برخی صداها را بدون تداوم بخشیدن به صداهای دیگر تداوم دهد.

پیانو که در حدود 1700 میلادی ابداع شد،در دهه ی 1780 کاربردی کم وبیش گسترده یافت و در دهه ی1850 از نظر مکانیکی تکمیل شد. امروزه پیانو از محبوب ترین سازها است و در تکنوازی ها،همنوازی ها و نیزهمراه با سازیا سازهای دیگر به کارمی رود.

سیم های کلاوسن(هارپسیکورد)با مجموعه ای از مضراب ها(خارهایی کوچک از جنس پلاستیک،چرم یا ساقه ی پر)زخمه زده می شوند.این مضراب ها به واسطه ی یک یا دو ردیف شستی در مهار نوازنده قرار می گیرند.کلاوسن از حدود1500تا1775 که پیانو کمکم جایگزین آن شد،مهم ترین سازشستی دار زهی بوده است. گرچه کلاوسن در سده ی نوزدهم سازی متروک و فراموش شده بود،اما در سده ی بیستم با اجرای آثار دوران پیش از1750، رواجی دوباره یافت.این سازها درآثار آهنگسازان سده ی بیستم نیز کاربردی تازه یافته است.

ارگ کلیسایی(ارگ بادی) دارای مجموعه های متعددی از لوله های صوتی است که نوازنده با چندین ردیف شستی،و همچنین ردیفی از پدال های پایی،آن ها را به کار می گیرد.شستی ها دریچه های دهانه ی لوله ها را باز و بسته می کنند و این دریچه ها سبب جریان هوا از درون لوله ها یا قطع جریان آن می شوند.با بیرون کشیدن دکمه ها ( یا اهرم های دستی) مجموعه ی متنوعی از لوله های صوتی برای اجرای موسیقی در اختیار نوازنده قرار می گیرند.هر کدام از این مجموعه ها رنگ صوتی ویژه ای دارند که ممکن است به تنهایی یا همراه با دیگر مجموعه ها به کار گرفته شوند.هر چه یک ارگ بزرگ تر باشد(مجموعه ی لوله های صوتی متنوع تری داشته باشد) رنگ های صوتی آن نیز متنوع ترند.

نوازنده ی ارگ،بر خلاف پیانیست،نمی تواند با تغییر فشار انگشت بر شستی به ایجاد دگرگونی های ظریف دینامیکی بپردازد.در عوض،تغییر دینامیکی با افزایش یا کاهش تعداد لوله ها،گذر از یک ردیف شستی به ردیف دیگر و یا باز و بسته کردن پرده هایی(شبیه پرده ی کرکره ای)،که پیرامون هر گروه از لوله ها جا گرفته اند،تا حدی امکان پذیرمی شود. وسعت صوتی،حجم و تنوع رنگ صدای ارگ بیش از هر ساز قدیمی دیگر است.صدای ارگ تا زمانی که شستی یا پدال پایی پایین نگه داشته شود تداوم می یابد.

دوران عظمت ساخت ارگ و آفرینش موسیقی برای آن از1600 تا 1700 میلادی بوده است؛دورانی که ارگ را (سلطان سازها) می دانستند.گر چه ارگ بیشتر در خدمت آیین های مذهبی بوده است اما امروزه در بسیاری از تالارهای موسیقی دیده می شود و کنسرت ها نیز به کار می رود.

آکوردئون دارای زبانه های فولادی آزادی است که برای ایجاد صداهای زیر به وسیله ی شستی هایی مانند پیانو_ با دست راست_ و برای ایجاد صداهای بم با مجموعه دکمه هایی _ با دست چپ_ نواخته می شوند. زبانه ها با فشار هوایی که از دم یا فانوسی ساز خارج می شود به نوسان در می آیند.

نام کامل ساز پیانو، پیانو فورته (Pianoforte) است، که از دو قسمت پیانو به معنی ملایم و فورته به معنی با صدای بلند (رسا) تشکیل شده‌است، و به خوبی منعکس کنندهٔ توانایی این ساز در تولید شدت‌های گوناگون می‌باشد.

پیانوهای اولیه ابعاد بزرگ، و شکل خاصی داشتند. آنچه که در اصطلاح به آن پیانوی گراند گفته می‌شود (و در ایران با نام نادرست پیانو رویال شناخته می‌شود) غالباً بیش از دو متر طول دارد و دارای در بزرگی‌است که برای هرچه‌بهترشدن صدای پیانو، معمولاً در هنگام نواختن ساز این در را در وضعیت نیمه‌باز توسط پایهٔ کوچکی ثابت می‌کنند. انواع دیگر پیانو با نام‌های پیانوی ایستاده یا دیواری (Stand یا Upright) پیانوی چهارگوش (Square) و غیره، ابعاد کوچک‌تری دارند.

چکش‌های پیانو به واسطهٔ مجموعه‌ای از اهرم‌های ظریف به کلیدهای پیانو متصل می‌شوند. به مجموعهٔ این اهرم‌ها و چکش‌ها عملگر یا Action پیانو گفته می‌شود. وظیفهٔ این مجوعه افزایش شتاب چکش‌ها در برخورد به سیم‌ها، و کنترل عکس‌العمل بازگشتی آن‌ها پس از برخورد به سیم است. معمولاً سر چکش‌ها توسط لایه‌ای از نمد یا الیاف مشابه طبیعی یا مصنوعی پوشانده می‌شود تا کیفیت صدای پیانو را بهبود ببخشد. کیفیت صدای پیانو متأثر از عوامل دیگری نظیر کیفیت صفحهٔ صدا و غیره نیز می‌باشد.

۷ کلید سفید در هر اوکتاو پیانو برای ۷ نت دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، وجود دارد. علاوه بر این کلیدهای سفید کلیدهای سیاه‌رنگی هم بین بعضی از کلیدهای سفید وجود دارد. بین کلیدهای سفیدرنگ می و فا و نیز بین کلیدهای سفیدرنگ سی و دو کلید سیاه‌رنگ وجود ندارد. هر کلید سیاه‌رنگ در پیانو در حکم نت دیز برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت چپ آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت راست آن کلید سفید قرار دارد) و در حکم نت بمول برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت راست آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت چپ آن کلید سفید قرار دارد) است.

آشنایی با ساختار داخلی و مکانیسم پیانوهای آکوستیک

از نظر ساختار کلی، گراند پیانوها و پیانوهای دیواری تفاوت های مشخصی با هم دارند، ولی به طور کل هر دو نوع این پیانوها از نظر عملکرد و اجزایشان بخش های مشابهی دارند که در ادامه به آنها پرداخته شده است:

فریم یا چارچوب پیانو
فریم یا چارچوب، اسکلتی است که سایر بخش های داخلی پیانو را در خود نگه می دارد. فریم ها معمولاً از چوب هستند ولی گاهی برای افزایش استحکام از میله های آهنی در درون آن ها استفاده می شود. در پیانوهای گرند، فریم از زیر پیانو و در پیانوهای دیواری از پشت قابل مشاهده می باشد.

ساند بورد (Sound Board)
ساند بورد یکی از مهمترین بخش های یک پیانو محسوب می شود. وظیفه ساند بورد تقویت، رزونانس و پخش صدای تولید شد توسط سیم هاست. این بخش که از صفحه ای از چوب به قطر تقریباً ۱۰ میلیمتر ساخته شده با ارتعاش سیم ها به لرزه در آمده و موجب تقویت صدا می شود. بر روی ساند بورد قطعات بلندی از چوب به شکل نوار نصب می شود که به پل یا بریج (Bridge) موسومند. وظیفه بریج نگه داشتن یک سر سیم های پیانو می باشد. سر دیگر سیم ها به سیمگیرها بسته شده است. 
تغییرات ناگهانی دما و رطوبت می تواند موجب انبساط و یا انقباض ساند بورد شده و در نتیجه این تغیرات، باعث بروزمشکلاتی مانند تغییر کوک و در موارد حادتر ترک برداشتن آن شود. از این رو رطوبت و خشکی شدید هوا بزرگترین دشمنان ساند بورد هستند.
ساندبوردهای مرغوب معمولاً از چوب درخت صنوبر ساخته می شوند و هرچه رگه ها یا شیارهای روی چوب – که به صورت خط های موازی هستند – بیشتر باشد کیفیت ساند بورد بهتر بوده و به همان نسبت کیفیت صدا و تحمل پذیری آن در مقابل تغیرات آب و هوایی بیشتر است. در ساند بوردهای بسیار مرغوب، شیارهایی با حدود ۱۸ تا ۲۰ عدد در هر اینچ (۷ تا ۸ شیار در هر سانتیمتر) را می توانید مشاهده کنید.

صفحه چدنی (Cast-Iron Plate)
در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم فریم های پیانو برای تحمل فشار زیاد سیم ها به اندازه کافی مقاوم نبودند. این فریم ها که کاملاً از چوب بودند در مقابل فشار سیم ها و تغییرات محیطی بسیار ضعیف بودند. با طراحی و ورود فریم های آهنی در اوایل قرن بیستم، تحول عظیمی در صنعت تولید پیانو ایجاد شد. در واقع همه پیانوهای مدرن امروزی دارای یک صفحه یکپارچه چدنی در ساختار خود هستند. استفاده از صفحه های مقاوم چدنی به دلیل تحمل پذیری بسیار بیشترشان در مقابل فشار سیم ها، امکان کوک پیانو به استاندارد A-440 (نت لا با فرکانس ۴۴۰ هرتز) که به کوک کنسرتی موسوم است را فراهم کرد. 
صفحه های چدنی طراحی شده اند تا بتوانند فشارهای بسیار بالای سیم ها را تحمل کنند. بد نیست بدانید در پیانوهای دیواری و یا گراند پیانوهای با ابعاد متوسط، فشار و تنشی که یک سیم تحمل می کند برابر ۷۰ کیلوگرم و در مجموع ۲۳۰ سیم، حدود ۱۸ تن (۱۸۰۰۰ کیلوگرم) می باشد. این مقدار تنش در کنسرت گراندها نزدیک به ۲۸ تن (۲۸۰۰۰ کیلوگرم) است!

تخته سیمگیرها (Pin-Block)
تخته سیمگیرها، بلوک چوبی سخت و چند لایه ای به قطر حدوداً ۳/۲ سانتیمتر است که سیمگیرهای پیانو را در خود نگاه می دارد. سیمگیر خود قطعه کوچک میله ای شکلی است که سوراخی در یک سر آن قرار دارد. انتهای این میله درون تخته محکم شده و سیم پیانو به سوراخ سر آن بسته و تابیده می شود. در این تخته، لایه های مختلفی از چوب با جهت های متفاوت محکم به هم چسبانده می شوند تا بیشترین مقاومت را در برابر چرخش سیمگیرها داشته باشند. تخته سیمگیرها بین صفحه چدنی و فریم چسبیده و محکم چفت می شوند.

اکشن(Action)
اکشن در واقع قلب پیانو به حساب می آید. این بخش بیشتر قطعات پیانو مانند کلیدها، چکش ها، اهرم های تکرار، دمپرها و ... را در خود جای داده است. تمامی این قطعات روی هم سوار شده و در کنار هم بر روی یک فریم آهنی قرار  گرفته و فرم یکپارچه ای را تشکیل می دهند.

پدال ها
پدال ها اهرم های پایی هستند که در زیر پیانو تعبیه شده اند. به کمک این پدال ها نوازنده می تواند کیفیت و حالت صدای ساز را کنترل کند. پیانوهای امروزی معمولاً دارای سه نوع پدال هستند که در زیر به توضیح آنها پرداخته شده است:

۱- پدال طنین (Sustain Pedal)
این پدال موجب فاصله گرفتن همه دمپرهای پیانو از سیم ها می شود. دمپر یا خفه کن قطعه ای از جنس نمد می باشد که به صورت عادی روی سیم پیانو قرار دارد و مانع ارتعاش آن می شود. تقریباً هر کلید پیانو به جز کلید های قسمت های زیر یا نازک آن یک دمپر مخصوص به خود دارد. وقتی نوازنده پدال طنین را که درسمت راست قرار گرفته نگه می دارد همه دمپر ها همزمان از سیم فاصله می گیرند. این کار موجب می شود تا صدای پیانو به واسطه تاثیر اصوات هماهنگ  و هارمونیک سیم های پیانو بر روی یکدیگر، پر طنین تر و زیبا تر به گوش برسد.

۲- پدال سوستنوتو یا پدال تمرین (Sostenuto Pedal)
پدال وسط پیانو در پیانوهای مختلف کارهای مختلفی انجام می دهد. در بیشتر گراند پیانوهای مدرن این پدال به پدال سوستنوتو موسوم است. نقش این پدال در این ساز ها عقب نگه داشتن دمپر یک و یا گروهی از کلید های پیانو است.
در اکثر پیانوهای دیواری این پدال موجب می شود تا پرده ای از نمد مابین سیم ها و چکش های پیانو قرار گیرد. این کار صدای ساز را تا حد زیادی کم کرده و در نتیجه انجام تمرینات پیانو بدون ایجاد مزاحمت برای دیگران راحت تر خواهد شد.
پدال وسط در بسیاری از پیانوها ممکن است اصلاً وجود نداشته اشد. در پیانوهای دیجیتال پدال وسط به جز ایجاد سوستنوتو ممکن است نقش های مختلفی داشته باشد.

۳- پدال نرم (Soft Pedal)
هنگامی که این پدال گرفته می شود چکش های پیانو به سیم ها نزدیک تر می شوند. این کار از شدت ضربات کاسته و در نتیجه حد صدای پیانو و البته کیفیت و جنس آن را تغییر می دهد. از این رو به این پدال پدال نرم گفته می شود.